Biến chứng thần kinh ngoại biên trên bệnh nhân đái tháo đường

Theo thống kê có khoảng 60- 70% bệnh nhân đái tháo đường mắc biến chứng thần kinh, chủ yếu gặp biến chứng thần kinh ngoại biên và thần kinh thực vật. Rất nhiều bệnh nhân tại thời điểm chẩn đoán phát hiện bệnh đái tháo đường đã có biến chứng thần kinh.

Biến chứng thần kinh ngoại biên do bệnh đái tháo đường thường ít gây tử vong nhưng đó là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế, bắt buộc cắt cụt chi. Theo ước tính của Liên đoàn ĐTĐ Thế giới, cứ mỗi 20 giây lại có 1 bệnh nhân ĐTĐ bị cắt cụt chi. Tại Châu Âu, tần suất bị cắt cụt chi do biến chứng bàn chân ĐTĐ là 0.8- 1.5%.

 Hiện tại vẫn chưa có thuốc điều trị khỏi biến chứng thần kinh do đái tháo đường. Các phương pháp điều trị chỉ giúp giảm đau, làm chậm tiến triển bệnh và phục hồi chức năng.

2.Định nghĩa.

– Bệnh thần kinh ngoại biên đái tháo đường là tổn thương dây thần kinh xảy ra do glucose máu tăng cao trong máu. Glucose máu tăng cao có thể làm tổn thương các dây thần kinh trên toàn cơ thể, tuy nhiên, ảnh hưởng thường rõ rệt nhất ở các dây thần kinh chi trên và chi dưới.

3.Nguyên nhân.

– Tổn thương dây thần kinh và mạch máu là yếu tố chính đưa đến bệnh thần kinh ĐTĐ. Khi glucose máu tăng cao làm tổn thương bao thần kinh, giảm vận tốc dẫn truyền TK. Ngoài ra các mạch máu nhỏ nuôi thần kinh bị tổn thương làm sự cung cấp oxygen và các chất dinh dưỡng cho dây thần kinh bị suy giảm.

– Nhiều yếu tố khác cũng góp phần làm tổn thương dây thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường:

+Tình trạng viêm ở thần kinh do phản ứng tự miễn: xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể nhận biết sai lệch dây thần kinh là vật lạ với cơ thể nên tấn công dây thần kinh.

+Yếu tố di truyền.

+Hút thuốc lá: Thuốc lá gây hẹp và cứng mạch máu, giảm lượng máu đến các chi, làm vết thương lâu lành và cũng góp phần vào tổn thương thần kinh.

+Nghiện rượu.

+Thời gian bị bệnh đái tháo đường: bị bệnh càng lâu (nhất là khi glucose máu không được ổn định tốt) càng tăng nguy cơ bị bệnh thần kinh. Bệnh thần kinh  ngoại vi thường gặp nhất ở các bệnh nhân đái tháo đường đã bị bệnh từ 25 năm trở lên.
+Bệnh thận mạn: khi bệnh nhân đái tháo đường bị bệnh thận mạn, các độc chất tăng trong máu có thể làm tổn thương thêm dây thần kinh.

4. Triệu chứng.

–  Biểu hiện thường gặp nhất là chi dưới và bàn chân có triệu chứng đầu tiên, sau đó đến triệu chứng ở chi trên và bàn tay. Triệu chứng thường đối xứng cả 2 bên chi.
Bệnh nhân thường có cảm giác:
+Tê, giảm nhận biết cảm giác đau, nóng lạnh, đặc biệt ở bàn chân.
+Cảm giác châm chích, bỏng rát.
+Cảm giác đau buốt, thường tăng về đêm.
+ Đau khi bước đi.
– Đôi khi bệnh nhân có triệu chứng tăng cảm: dù chạm nhẹ bệnh nhân cũng cảm thấy đau rất nhiều.
– Yếu cơ và đi lại khó khăn. Triệu chứng nặng: loét chân, nhiễm trùng, biến dạng bàn chân, đau ở xương khớp.

5.Phát hiện biến chứng thần kinh ngoại biên ĐTĐ.

– Ở giai đoạn sớm, bệnh thần kinh ngoại biên ĐTĐ có thể không có triệu chứng.
– Kiểm tra sức mạnh của cơ bắp, sức căng của cơ, phản xạ gân cơ, cảm nhận của bệnh nhân với cảm giác xúc giác, nóng lạnh, độ rung của âm thoa.
– Bàn chân bệnh nhân cũng cần được kiểm tra mỗi năm một lần.
– Một phương pháp đơn giản để phát hiện biến chứng thần kinh là bác sĩ sẽ dùng một sợi cước ngắn chạm vào 1 số điểm ở bàn chân của bệnh nhân, nếu bệnh nhân không nhận biết cảm giác va chạm từ sợi cước, bệnh nhân đã bắt đầu có tổn thương thần kinh.
– Ngoài ra cũng cần tìm các biến dạng xương và khớp ở bàn chân, các vết chai, bóng nước, các vết nứt ở da.
– Một số nghiệm pháp phức tạp hơn, chỉ thực hiện tại các cơ sở chuyên khoa

+ Đo vận tốc dẫn truyền thần kinh
+ Đo điện cơ
+ Định lượng cảm giác: khảo sát đáp ứng của sợi thần kinh với độ rung và sự thay đổi
về nhiệt độ.

6. Điều trị.

6.1. Kiểm soát glucose máutích cực có thể làm giảm nguy cơ diễn tiến của bệnh thần kinh ĐTĐ được khoảng 60%. Mục tiêu glucose máu cần đạt

– Glucose huyết khi đói 70 – 130 mg/dL (3.9 – 7.0 mmol/L)
– Glucose huyết 2 giờ sau ăn <180 mg/dL (<10 mmol/L)
– HbA1c < 7%

6.2. Dùng thuốc giảm đau.

– Capsaicin: kem thoa được chế từ ớt, khi thoa trên da có thể giảm đau ở một số người, tác dụng phụ có thể gặp là cảm giác bỏng rát và da bị kích thích.
– Alpha-lipoic acid. Chế phẩm có tính chống oxyd hóa được điều chế từ thực phẩm, có thể giảm đau hiệu quả ở bệnh thần kinh ĐTĐ, nhưng cần dùng sớm và lâu dài.

6.3. Điều trị các biến chứng và phục hồi chức năng.

– Các biến chứng của bệnh lý thần kinh ĐTĐ thường gây khó chịu, làm giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân và cần được theo dõi điều trị ở các cơ sở chuyên khoa

6.4. Và một trong những mục tiêu điều trị cũng rất quan trọng đó là Chăm sóc tốt bàn chân.

– Kiểm tra bàn chân kỹ lưỡng hằng ngày để phát hiện các bất thường. Nên dùng gương soi để kiểm tra kỹ lòng bàn chân hoặc nhờ người khác giúp nếu đối với những nơi không quan sát được

– Rửa sạch bàn chân hằng ngày bằng xà phòng nhẹ ( xà phòng trung tính: Cetaphil), nước ấm ( cần kiểm tra nước ấm trước khi rửa chân = mu bàn tay, ở khủy tay hoặc nhờ người thân kiểm tra để tránh gây bỏng), lưu ý không ngâm chân quá 5 phút, sau đó lâu khô da và kẽ chân bằng khăn mềm.

– Không sưởi ấm chân bằng các phương pháp như sưởi bằng lò than, xông hơi bàn chân bằng nước nóng đốt lá ngải hơ chân

– Thoa kem chống nắng lên chỗ da để trần khi đi ra nắng

– Cắt móng tay, móng chân thường xuyên: lưu ý

+ Những người lớn tuổi, thị lực kém nên nhờ người thân trong gia đình cắt thay,

+ Phải cắt theo chiều ngang, không cắt sâu vào trong khóe

+ Dùng dủa để dủa những góc sắc nhọn

+ Có thể cắt ngay sau khi tắm vì khi đó móng rất mềm và dễ cắt

– Nếu da khô thì dùng kem dưỡng ẩm

– Không nên ngồi bắt chéo chân quá lâu.

– Luôn mang tất để giữ ấm và bảo vệ chân

+ Tất mềm được làm bằng len hoặc cotton có độn bông, mũi tất không chật, đường may không thô, ráp

+ Thay tất hằng ngày

+ Tránh dùng tất cao đến đầu gối.

– Chọn giày dép:

+ Được làm bằng vải hoặc da mềm mại, bên trong không bị gồ

+ Giày phảithoáng và kích thước giày phải đảm bảo khi mang vào các ngón chân vẫn có thể ngọ ngoại được

+Đế cao su dày, gót không cao, đệm gót chắc chắn, lót trong nhẵn.

+ Luôn mang giày để tránh dẫm đạp lên các mảnh chai, vật nhọn mà tai không nhìn thấy.

+ Không nên mang dép kẹp vì rất dễ gây tổn thương ở ngón chân 1 và 2, lâu ngày nếu không được chăm sóc tốt sẽ dễ dẫn đến loét.

– Khi dưới lòng bàn chân xuất hiện những vết chai thì chúng ta không được tự ý cắt, khui vết chai đó mà phải đến ngay bác sỹ chuyên khoa để được chỉ dẫn

7.Kiểm soát và phòng ngừa

  • Kiểm soát tốt đường máu
  • Kiểm soát huyết áp
  • Ăn uống điều độ, theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ
  • Luyện tập thể lực phù hợp với sức khỏe
  • Duy trì cân nặng thích hợp
  • Ngưng hút thuốc
  • Không uống rượu
  • Tóm lại biến chứng thần kinh ĐTĐ tuy ít khi gây tử vong nhưng có thể ảnh hưởng nặng nề lên chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Tốt nhất không nên để xuất hiện biến chứng thần kinh bằng cách điều trị bệnh ĐTĐ tích cực ngay từ lúc mới chẩn đoán. Nếu đã có biến chứng, điều quan trọng vẫn là điều trị tích cực bệnh ĐTĐ. Do các triệu chứng tê nhức rất khó chịu nhưng bệnh nhân không thể mô tả cảm giác của họ nên bệnh nhân rất cần sự chăm sóc và hỗ trợ của gia đình.

Trích nguồn: Nguyễn Thuy Khuê, năm 2018, Bệnh thần kinh đái tháo đường, Hội y học thành phố Hồ Chí Minh, web: http://hoiyhoctphcm.org.vn/371/