Trong suốt thai kỳ và sau sinh, thể chất và tinh thần của phụ nữ trải qua nhiều thay đổi. Đây là thời điểm người mẹ dễ bị tổn thương, phải đối mặt với những biến đổi về sinh học, cảm xúc, kinh tế và các mối quan hệ. Những tác động này có thể khiến họ dễ rơi vào trạng thái buồn bã, lo âu kéo dài, thậm chí là trầm cảm sau sinh.
Trầm cảm sau sinh phổ biến hơn chúng ta nghĩ: cứ khoảng 8 bà mẹ mới sinh thì có 1 người mắc phải. Việc nhận diện sớm tình trạng này rất quan trọng để có thể đối diện và vượt qua.
1. Phân biệt giữa “Baby Blue” và Trầm cảm sau sinh
Có tới 85% các bà mẹ mới sinh đều trải qua “baby blues”, một tình trạng kéo dài trong thời gian ngắn, không ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày và không cần chăm sóc y tế (Johns Hopkins). Các triệu chứng của tình trạng cảm xúc này có thể bao gồm khóc không lý do, cáu kỉnh, bồn chồn và lo lắng, rối loạn giấc ngủ, giảm cảm giác thèm ăn. Các triệu chứng này kéo dài một vài ngày đến 1 hoặc 2 tuần và thường tự khỏi mà không cần điều trị. Điều này phần lớn là do sự thay đổi nồng độ progesterone. Nhưng những thay đổi về hormone không phải là nguyên nhân duy nhất. Ngoài những thay đổi về hormone này, còn có những yếu tố khác có thể dẫn đến những cảm giác này như mệt mỏi hoặc kiệt sức kéo dài, những thách thức khi cho con bú và các biến chứng sau sinh khác.
Trầm cảm sau sinh là tình trạng trầm cảm xảy ra trong vòng một năm sau sinh, thường khởi phát trong tháng đầu tiên. Các triệu chứng kéo dài hơn hai tuần và đáp ứng tiêu chuẩn của rối loạn trầm cảm chủ yếu. Khác với “baby blues” – tình trạng buồn bã thoáng qua sau sinh – trầm cảm sau sinh có thể gây suy nhược nghiêm trọng cả về thể chất lẫn tinh thần và kéo dài nhiều tháng, thậm chí lâu hơn.
Việc điều trị kịp thời rất quan trọng, không chỉ với người mẹ mà còn với em bé. Nếu không được can thiệp, trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và chất lượng sống của mẹ, đồng thời làm suy giảm sự gắn kết giữa mẹ và con. Trẻ có mẹ bị trầm cảm sau sinh có nguy cơ cao gặp vấn đề về giấc ngủ, ăn uống và chậm phát triển về nhận thức, cảm xúc, ngôn ngữ cũng như kỹ năng xã hội (Field 2010; Brand & Brennan 2009). Trong những trường hợp nghiêm trọng, hậu quả có thể ảnh hưởng đến cả tính mạng của mẹ và bé.
2. Nguyên nhân gây nên trầm cảm sau sinh
Nguyên nhân chính xác gây nên trầm cảm sau sinh vẫn chưa được biết rõ. Có nhiều yếu tố khác nhau có thể góp phần khiến một người mắc trầm cảm sau sinh.
– Những thay đổi về hormone có thể gây ra các triệu chứng của chứng trầm cảm sau sinh. Khi bạn mang thai, nồng độ hormone nữ estrogen và progesterone sẽ ở mức cao nhất từ trước đến nay. Trong 24 giờ đầu tiên sau khi sinh con, nồng độ hormone nhanh chóng giảm xuống mức trước khi mang thai. Các nhà nghiên cứu cho rằng sự thay đổi đột ngột về nồng độ hormone này có thể dẫn đến trầm cảm.
Không chỉ estrogen và progesterone, nồng độ hormone tuyến giáp cũng có thể giảm sau khi sinh, việc này cũng gây ra các triệu chứng trầm cảm.
– Mâu thuẫn gia đình, vấn đề tài chính, thiếu sự giúp đỡ của người thân.
– Khó khăn trong chăm sóc bé: Nhiều bà mẹ cảm thấy căng thẳng, mất ngủ, lo lắng về khả năng chăm sóc bé.
3. Biểu hiện của Trầm cảm sau sinh
Nhiều bà mẹ cảm thấy choáng ngợp khi một đứa con mới chào đời, việc này là hoàn toàn bình thường. Nhưng nếu bạn có bất kỳ triệu chứng trầm cảm nào sau đây trong hơn 2 tuần, hãy liên hệ với bác sĩ chuyên khoa tâm thần:
- Cảm thấy tức giận hoặc buồn bã
- Cảm thấy buồn hoặc tuyệt vọng
- Cảm thấy tội lỗi, xấu hổ hoặc vô giá trị
- Ăn nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường
- Ngủ nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường
- Khóc hoặc buồn bất thường
- Mất hứng thú, niềm vui hoặc sự thích thú với những điều bạn từng thích
- Rút lui khỏi bạn bè và gia đình
- Có thể có những suy nghĩ làm hại em bé hoặc chính bạn
Hiếm khi người mẹ bị loạn thần sau sinh. Nhưng nếu người mẹ bị loạn thần sau sinh sẽ rất nguy hiểm vì họ có những suy nghĩ và hành vi đe dọa tính mạng không chỉ với bản thân mà cả người thân của mình. Một số biểu hiện của chứng loạn thần như:
- Rối loạn tư duy, lú lẫn và mất phương hướng.
- Ám ảnh về em bé.
- Xuất hiện ảo giác: nghe, nhìn, ngửi hoặc cảm thấy những thứ không có thực.
- Xuất hiện ảo tưởng: có niềm tin phi lý vào những điều không đúng, cảm thấy mình đang bị ngược đãi hoặc có ảo tưởng về em bé.
- Dễ kích động và có hành động bạo lực.
- Nói hoặc làm những điều kỳ lạ, vô nghĩa.
- Cố gắng gây tổn thương cho bản thân.
- Cố gắng gây hại cho em bé hoặc những người khác.
4. Làm thế nào để phòng tránh trầm cảm sau sinh
Nếu bạn đang mang thai và sinh con thì nên duy trì một vài biện pháp dưới đây để có thể làm giảm nguy cơ bị trầm cảm sau sinh:
Chế độ ăn uống & Vận động
- Tuân theo một chế độ ăn uống lành mạnh và đầy đủ chất dinh dưỡng vì đây là giai đoạn đang cho con bú. Một chế độ ăn cân bằng sẽ giúp bạn hồi phục nhanh chóng và có một cơ thể khỏe mạnh.
- Lựa chọn những loại thực phẩm giúp cải thiện tâm trạng như: hạnh nhân, cá, quả bơ, chuối, táo, dừa, cải bó xôi, đậu nành, lúa mì, bánh mì, socola đen…
- Hãy dành thời gian mỗi ngày để đi bộ, tập yoga, thiền hoặc tập một vài bài tập phù hợp. Vận động có tác dụng rất tốt để nâng cao tinh thần và cải thiện cảm xúc.
Giấc ngủ & Sự thư giãn
– Suy nhược và ngủ không đủ giấc có thể khiến mẹ bị căng thẳng và khó kiểm soát cảm xúc. Vì vậy ngủ đủ giấc rất quan trọng để tâm trạng luôn tốt. Nhiều mẹ thường tranh thủ lúc con ngủ để làm việc nhà. Điều này không hề tốt vì bạn sẽ không thể ngủ được khi con bạn đang thức. Thay vào đó, hãy cố gắng nghỉ ngơi theo nhịp sinh hoạt của bé – ngủ khi con ngủ để đảm bảo sức khỏe.
– Thư giãn: Hãy dành thời gian cho chính mình để làm những gì bạn yêu thích. Xua tan mọi suy nghĩ và thả lỏng cơ thể sẽ giúp bạn giảm căng thẳng và mệt mỏi. Bên cạnh đó, bạn nên chơi đùa với con để tăng sự gắn bó.
Sự hỗ trợ từ người thân
Sự chăm sóc sức khỏe và hỗ trợ tinh thần từ gia đình là rất quan trọng để bạn không bị trầm cảm. Đặc biệt là sự động viên của người chồng quan trọng hơn cả để giúp người phụ nữ có cảm giác yên tâm và tự tin hơn trong vai trò mới của mình. Quan trọng là bạn hãy cố gắng cởi mở và trò chuyện nhiều hơn với chồng, gia đình hoặc ai đó biết lắng nghe về những cảm xúc mà mình đang có.
Chăm sóc bản thân và suy nghĩ tích cực
Sau khi sinh con, có nhiều phụ nữ bỏ bê không chăm sóc vẻ ngoài của mình. Điều này qua thời gian có thể khiến họ cảm thấy chán nản. Vì vậy, ngoài việc chăm sóc sức khỏe thì việc làm đẹp cho bản thân cũng rất cần thiết để tăng sự tự tin và lạc quan.
– Suy nghĩ tích cực: Suy nghĩ tích cực là liều thuốc quan trọng cho những vấn đề mà bạn gặp phải. Có cái nhìn tích cực về bản thân, về cuộc sống tương lai, về vai trò làm mẹ và về đứa con của mình sẽ giúp bạn hạn chế nguy cơ trầm cảm sau sinh.
Có sự chuẩn bị đầy đủ
Hãy trang bị cho mình những kiến thức cần thiết về mang thai và sinh con. Điều này sẽ giúp bạn bớt lo lắng, sợ hãi và có khả năng giải quyết một số vấn đề gặp phải trong quá trình mang thai và chăm sóc con. Ngoài ra, tham gia một vài khóa học cho phụ nữ mang thai hoặc khóa học chăm con cũng mang lại lợi ích cho bạn.
Bác sỹ CKI Nguyễn Thị Thu Thủy
Trung tâm Nội tiết Đái tháo đường FAMILY
Nguồn tài liệu:
- https://womenshealth.gov/mental-health/mental-health-conditions/postpartum-depression
- https://www.psychiatry.org/patients-families/peripartum-depression/what-is-peripartum-depression
